Beroemde vergelijkbare figuren 10/10: Marco Polo en Zhang Qian

In deze serie kijken we naar historische figuren uit het verleden van China die onmiskenbare westerse "equivalenten" hebben.

In 138 v. Chr. reisde een ambtenaar genaamd Zhang Qian over de westelijke grenzen van China voor een diplomatieke missie. Maar de ene vertraging na de andere verlengde zijn reis tot 25 jaar. Gedurende deze tijd bezocht hij vele koninkrijken die de Chinezen niet kenden en verzamelde gedetailleerde, waardevolle en verhelderende informatie. De verslagen van Zhang Qian markeerden een keerpunt in de interactie buiten China's westelijke grenzen. Zijn reizen zijn goed gedocumenteerd in de historische kroniek Optekeningen van de hofhistoriograaf.

Snel vooruit naar het jaar 1271 na Christus. De jonge Venetiaan Marco Polo vertrok met zijn vader en oom, die handelsreizigers waren, naar het Oosten. Gedurende de volgende 24 jaar verkenden zij de zijderoute, China en Zuidoost-Azië. Na hun terugkeer schreef Marco Polo De reizen van Marco Polo, waarmee hij de Europeanen liet kennismaken met de fascinaties van het Oosten en ontelbare mensen tot de verbeelding sprak.

Zhang Qian

Zhang Qian (164-113 v. Chr.), een ambtenaar en diplomaat uit de Han dynastie, werd door de keizer uitgezonden om een alliantieverdrag te sluiten met een naburige nomadenstam, de Yuezhi. Toen hij onderweg door vijandig gebied kwam, werd Zhang gevangen genomen. En daar bleef hij meer dan tien jaar gevangen.

Hij liet zich niet afschrikken en wist uiteindelijk te ontsnappen en op zijn bestemming aan te komen. Eenmaal daar, ontdekte Zhang dat de Yuezhi niet erg geïnteresseerd waren in een alliantie. Maar dat was niet alles wat hij ontdekte. Hij was verbaasd te zien dat de Yuezhi agrarisch ontwikkeld waren, dat zij een aantal gewassen verbouwden die de Chinezen niet kenden en dat zij prachtige paarden fokten.

Van daaruit trok Zhang door heel Centraal-Azië, noteerde zijn bevindingen en observaties, alvorens terug te keren naar de Han hoofdstad - langs een andere, hopelijk veiliger, route.

Hij werd weer gevangen genomen.

Gelukkig duurde het deze keer maar twee jaar voordat zich een perfecte ontsnappingsmogelijkheid voordeed. Nadat hij eindelijk thuis was, informeerde Zhang de Han keizer over de vele beschaafde en dichtbevolkte koninkrijken en staten, hun cultuur, levenswijze, geografie en alles wat hij daar aan interessants had gezien.

Volgens de Optekeningen van de hofhistoriograaf:

“De keizer leerde over de Dayuan, Daxia, Anxi en al de andere grote staten die rijk waren aan ongewone producten. De mensen verbouwden het land en verdienden hun kost op vrijwel dezelfde manier als de Chinezen.”

Opvallend waren de "bloed zwetende" Ferghana-paarden, krijgers op olifanten, vaardige boogschutters, alfalfa als veevoer, kamelen met één bult en druivenwijn.

Zhang was de eerste bekende persoon die de Chinezen nauwkeurige en gedetailleerde informatie gaf over Centraal-Azië en zijn volkeren. Zijn verkenningen leidden tot de uitbreiding van de zijderoute door heel Centraal-Azië en brachten nog veel meer missies teweeg.

Marco Polo

In de eeuwen daarna kende de zijderoute zijn ups en downs. Na de val van de Tang dynastie in de 10e eeuw werd het gevaarlijk en liep de handel drastisch terug. Pas in de 13e eeuw, tijdens de Pax Mongolica, kwam de zijderoute weer tot leven - het perfecte moment voor onze parallelle figuur om op het toneel te verschijnen.

Marco Polo werd in 1254 geboren in een Venetiaanse koopmansfamilie. Als tiener vertrok hij met zijn vader en oom op een zakenreis naar het Oosten. Het trio raakte echter betrokken bij meer dan hun handelsactiviteiten en het duurde 24 jaar voordat zij weer voet aan wal zetten in Europa.

Na Venetië te hebben verlaten, trokken de Polo's door het huidige Israël, Turkije, Irak, Iran, Afghanistan en Tadzjikistan; zij doorkruisten de Taklamakan en de Gobi woestijn. Eenmaal aangekomen in de hoofdstad van de Yuan dynastie, werden zij verwelkomd door Kublai Khan (de kleinzoon van Genghis). De Khan, die eerder de vader en oom had ontmoet, ontmoette nu de jongste Polo en maakte hem tot zijn gezant. Dit eerste vertrouwen leidde tot een langdurige aanstelling waardoor Marco Polo 17 jaar lang China en Zuidoost-Azië kon verkennen met een VIP paspoort, waarbij hij plaatsen en dingen zag die geen enkele westerling eerder had gezien.

Zijn ervaring klinkt veel aangenamer dan de meer dan tien jaar die Zhang Qian als gevangene doorbracht. Marco Polo was echter zo geliefd bij de Khan dat jaren later, toen hij naar huis wilde terugkeren, zijn smeekbeden keer op keer werden afgewezen.

Uiteindelijk mocht Marco naar huis. Maar toen hij in 1295 terugkeerde, trof hij Venetië in oorlog aan. Marco werd bevelhebber van een galei, maar zat al snel, net als zijn Chinese tegenhanger, in de gevangenis.

Het was echter geen verspilde tijd. In de gevangenis schreef Polo (samen met een celgenoot) het manuscript van zijn epische reisverhaal.

De Reizen van Marco Polo beschrijft de Aziatische geografie en culturele gewoonten. Polo heeft het over porselein en buskruit, "stenen die branden als houtblokken" (steenkool), een grootse hoofdstad met "het grootste paleis dat ooit werd gebouwd" en een eetzaal met 6.000 zitplaatsen, papiergeld en de keizerlijke postdienst, enorme kanaalsystemen, een enorme ijzer- en zoutproductie, boeken in paperback en zijden kleding, maar ook olifanten, krokodillen en apen. Toch beweert Marco Polo op het eind: "Ik heb slechts de helft verteld van wat ik zag."

Travels gaf de Europeanen hun eerste uitgebreide blik in China en andere landen van Azië. Het boek werd ongelooflijk populair en werd beschouwd als één van de meest waardevolle verslagen van de toenmalige buitenwereld. Naar verluidt had Christoffel Columbus ruim een eeuw later een exemplaar bij zich op zijn eigen reizen.

Hier zijn dus twee mannen - één die van Oost naar West ging en één van West naar Oost - die gevaarlijke reizen ondernamen met een duur van elk twee en een halve decennia en die intrigerende kennis over de fascinerende werelden die zij zagen mee terugbrachten naar hun landen. Duizend jaar na elkaar kruisten Zhang Qian en Marco Polo in zekere zin hun paden, verhelderend en inspirerend in hun rol als afgezanten van interculturele ontdekkingen.

Dit is de tiende en laatste aflevering van onze reeks vergelijkbare figuren. Had u een favoriet? Een paar die we volgens u hadden moeten opnemen? Laat het ons weten in de commentaren hieronder. Oh, en blijf stand-by voor een bonus volgende week.