De Oriëntaalse feniks

Een vonkenregen. Knetterende veren. Uitslaande vlammen. Na vijf eeuwen ontvlamt een vogel uit de oudheid met zijn eigen vuur en desintegreert tot as. Stilte alom. Dan duikt er een snaveltje uit de poederdeken en is de feniks herboren. Dit is de feniks van het Westen: een symbool van vernieuwing en tweede kansen. Maar vlieg je snel naar de andere kant van de wereld, naar de slanke bamboebossen en wutong bomen van de Oriënt, dan is een andere feniks heer en meester over het luchtruim.

Wat we weten over de oriëntaalse feniks, of fèng huáng (鳳凰), komt uit eeuwenoude folklore en mythologie. In legendes wordt het vermogen van de feng huang geprezen om mensen te peilen en eerbare, vriendelijke mensen te zegenen. Volgens sommige verhalen landt de vogel alleen op plekken waar schatten verborgen zijn. Anderen hebben het over zijn vermogen om in hemelse schoonheden te transformeren. Met millennia aan geschiedenis onder zijn vleugel, heeft de feng huang geregeerd over het vogelnest als een symbool van de Chinese cultuur.

Schepping van de kosmos

De feng huang is één van de hoofdrolspelers in de Chinese mythologie. Volgens de Chinese mythologie volgden vier andere schepselen Pan Gu toen hij uit het reuzenei van chaos barstte. Dat waren de draak, de qilin (een schepsel met hoorns en hoeven), de schildpad en de feng huang. Deze vier bovennatuurlijke schepselen, de Vier Geesten, bundelden hun krachten met Pan Gu in de schepping van de wereld.

Met hun vermogens vormden zij de vijf elementen (metaal, hout, water, vuur en aarde), stelden de vijf seizoenen in (lente, herfst, winter, zomer en nazomer) en verdeelden de wereld in vijf gebieden (noord, zuid, oost, west en het centrum). De wezens namen ieder de verantwoordelijkheid voor een vijfde van hun scheppingen; de feng huang heerste over vuur, zomer, en het zuiden.

In sommige legendes wordt beschreven dat het lichaam van de feng huang correspondeert met de hemellichamen. Het hoofd is de hemel, de ogen zijn de zon, de rug is de maan, de voeten zijn de aarde en de staart vormt de planeten. De vogel werd zo dus als een verbinding gezien tussen onze wereld en de hemelen daarboven.

Karakteristieke Veren

Chinese kunst wemelt van de feng huang. Je ziet ze nestelen op daken, poseren op porselein, of hoog over zijde stoffen zweven. De vogels worden door kunstenaars meestal als mooie, vrouwelijke pauw- of goudfazantachtigen afgebeeld. Maar het kleurrijke pluimage is meer dan alleen ogenschijnlijk mooi en opgebouwd uit de vijf fundamentele kleuren uit de Chinese filosofie: geel, wit, rood, zwart en groen die corresponderen met de vijf Confuciaanse waarden van goedaardigheid, plicht, respect, wijsheid en geloof. Daarom dient het verwerken van de feng huang in kunst een hoger doel; een eerbetoon aan traditionele waarden. Ook kenmerkt dit zowel de kunstenaar en de eigenaar van het kunstwerk als integere en verfijnde mensen.

Een vogel in de geschiedenisboeken

Heel vroeger verwees de feng huang niet naar één vogel, maar naar twee. Feng was een mannelijke vogel en huang een vrouwelijke. Samen vormden ze een metafoor voor het yin-yangsymbool en vertegenwoordigden ze de plechtige verbintenis tussen man en vrouw.

Later werden feng en huang gecombineerd tot een enkelvoudige vrouwelijke vogel die vaak aan een mannelijke draak werd gepaard. Dit is tegenwoordig de meest gebruikelijke Chinese feniks, de feniks die generaties Chinezen heeft geïnspireerd, met name vrouwen. Als nederig, trouw, vriendelijk, en rein, belichaamt de feng huang de kenmerken die het traditionele idee van een dame definiëren. Omdat het de verbinding tussen de Koninklijke familie en het goddelijke benadrukte, was de feng huang ook het perfecte embleem voor de keizerin en een ideale partij voor de draak die de “Hemelzoon” oftewel de keizer symboliseerde.

Het feng huang en drakenthema is ook populair onder de bevolking. Deze meest voorspoedige schepselen betekenen als ze samen worden afgebeeld: gezegende relaties, geluk, en standvastige soliditeit. Er zijn talloze idiomen over dit tweetal die meestal op geluk of kracht neerkomen. Lóng fèng chéng xiáng (龍鳳呈祥) betekent bijvoorbeeld ‘zo veel geluk dat het wel door een feniks en een draak veroorzaakt moet zijn’, en rén zhōng lóng fèng (人中龍鳳) duidt aan dat ‘iemand zo getalenteerd is dat hij opvalt als een draak of een feniks onder de mensen is’.

De feng huang zijn niet makkelijk van hun stuk gebracht. De schuwe, goedaardige en wijze feng huang trekt zich terug in turbulente tijden en verschijnt weer om de vrede in te luiden. Ze zegenen degenen die het geluk hebben om hen tegen te komen en zijn een voorbode van uitzonderlijke gebeurtenissen. Als de vogel werd gezien bij de geboorte van een keizer betekende dit bijvoorbeeld dat het kind zou opgroeien tot een deugdzame heerser: de grootste zegening voor een land. In vroegere tijden hebben feng huang ook de komst van uitzonderlijke wijzen aangekondigd, een indicatie van moraliteit en stabiliteit.

Gedurende de dynastieën is de feng huang symbool gebleven voor hen die deugdzaam en wijs zijn. Van de natuurlijke krachten om ons heen tot de traditionele morele principes, tot de verre hemelen, verbindt de feng huang ons allemaal als een onvergankelijk symbool van schoonheid, gratie en het goddelijke.